نصرت فاتح علی خان و گروه او: نگاهی به آلبوم سلسلۀ نور (Chain of Light)

نصرت فاتح علی خان و گروه او: نگاهی به سلسلۀ نور – شور و شوق كشف‌شده از یک نابغۀ هنر قوالی

مترجم: پاپیروس | پیوند مقاله اصلی

تسلط هنرمند فقید بر سنت صوفی‌گری در مجموعه‌ای پر از شگفتی و سرشار از معنویت كه تاكنون شنيده نشده است.

1990 سالی مهم برای نصرت فاتح علی خان بود. پنج سال پیش از آن در جشنوارۀ Womad حاضر شده بود. خواننده و قوال پاکستانی به خاطر نيروی دست‌اول و پرتحریر صدای فوق‌العاده‌اش و خواندن‌های یک‌نفس و بی‌وقفه – اغلب در قالب شعر سنتی صوفی- در غرب بر سر زبان‌ها افتاده بود. در 1989 او كم‌كم از سنت صوفی‌گری فاصله گرفت و برای موسیقی متنی كه پیتر گابریل برای فيلم آخرین وسوسۀ مسیح مارتین اسکورسیزی ساخته بود بداهه‌خوانی کرد. در سال 1990 Mustt Mustt را منتشر کرد؛ اثری تركيبی و شاخص در قوالی که آمیزۀ اشعار صوفی بود با ضربات تهيه‌كننده، مایکل بروک، و …. و گیتار الکتریک.

خان چند ماه قبل از آن قطعۀ تعدیل‌شده (crossover) چهار آهنگ سنتی قوالی را با بروک ضبط کرد که هرگز پا به عرصۀ وجود ننهادند. آلبوم سلسلۀ نور (Chain of Light) که اكنون کشف و بازسازی شده – و 27 سال پس از مرگ او، در 1997 در 48 سالگی، منتشر شده است– نمونه‌ای خارق‌العاده از صدای خان در اوج قدرتش است.

شروع یا الله یا رحمان یک رپرتوار استاندارد قوالیِ خان، ملودی سرزندۀ طبلا و هارمونیه، است و زود بعد از آن آوازی تيز و پرتكان از خان است كه شور و اشتياق را راحت و روان منتقل می‌‌كند. در ده دقیقۀ بعدی قطعه، خوانندگان گروه خان هستند كه هجاهای پروسعت او را تقویت می‌کنند و تابع فراز و فرود ضرب طبلا پیش می‌روند و جریانی بدون انقطاع را می‌آفرینند. در قسمت بعد، Aaj Sik Mitran Di، تمپو آزادتر نواخته می‌‌شود تا قبل از بالا رفتن سرعت، ملودی ضعيف هارمونیه در صدای خان تنیده ‌شود و به  سرگامی (sargam) با سرعت و درخشش مضاعف می‌رسد که خلسۀ معنوی آهنگ را منتقل می‌سازد.

در Ya Gaus Ya Meeran خان به اوج خود می‌رسد. نوعی قوالی اردو که گروه قبلاً هرگز نمونه‌اش را ارائه نکرده بود، قطعه‌ای 9 دقیقه‌ای كه مدام بر خلاف انتظار بين تمپو و الگوهای ریتمیک جابه‌جا می‌‌شود تا اينكه فقط صدای خان به عنوان تكيه (anchor) باقی می‌‌ماند. خان همانطور که آرام با هارمونی و الحان نزدیک به هم پیش می‌رود به فریادی بلند و تمام‌گلو می‌رسد که عنوان آلبوم از آن گرفته شده: “هر نفس من به سلسلۀ نور او بند است.”

سلسۀ نور یک کشف فوق‌العاده است. قطعاتی به هم وصل شده كه بعد از حیات خالق آن منتشر می‌شود و پول‌ساز است، اما درواقع بیشتر اثری است با پیکره‌ای یکپارچه که ترکیب شده است با تسلط خان بر سنت صوفی‌گری متعلق به قبل از انقلابی كه او در آن ایجاد کرد.