ارواح زار و گروه موسیقی مظاهر از مصر
هر چهارشنبه مرکز فرهنگ و هنری مصر (ECCA) میزبان گروه موسیقی مظاهر است، یکی از معدود گروه‌های زار باقیمانده در مصر که هنوز موسیقی زار را اجرا می‌کنند و بدین ترتیب از آن محافظت می‌نمایند.
ارواح زار و گروه موسیقی مظاهر، نیکلاس مانگیالاردی | ترجمه: شمیم شاهمردانی
عصرهای چهارشنبه، اگر در خیابان سَعد زَغلول (سعد رهبر نهضت بزرگ مصر علیه انگلستان)، مرکز قاهره قدم بزنید، ضربات ریتمیک طبل‌هایی را خواهید شنید که از دری باز به روی این خیابان در انتهای یکی از کوچه‌ها به گوش میرسد. در مرکز فرهنگی هنری مصر، گروه مظاهر در حال اجرای مراسم جنگیری معروف به زار است.
در کشور مصر، مراسم زار برای درمان افرادی که توسط ارواح خبیثه یا اجنه تسخیر شده‌اند، مورد استفاده قرار می‌گیرد. آنها اعتقاد دارند که این اجنه تا ابد در کنار میزبان خود خواهند ماند و هر چند ماه یا چند سال یکبار باعث رفتارهایی ناهنجار در میزبان خود می‌شوند.
مراسم جنگیری زار برای معالجه ی فرد میزبان برگزار می‌شود و تنها با نواختن الگوهای ریتمیک خاص با طبل یا خویوت (معنای ادبی “نخها” یا ریسمان‌ها) می‌توان اجنه را فراخوانی کرد و از آنها دلجویی نمود.
هر چهارشنبه مرکز فرهنگ و هنری مصر (ECCA) میزبان گروه موسیقی مظاهر است، یکی از معدود گروه‌های زار باقیمانده در مصر که هنوز موسیقی زار را اجرا می‌کنند و بدین ترتیب از آن محافظت می‌نمایند. فرهنگ‌های سراسر دنیای عرب و اسلام از چنین آیین‌های مشابهی برای درمان استفاده می‌کنند و مانند سایر جوامع، مصریها به مراسم زار روی خوش نشان نمی‌دهند. در قرآن بارها از جن نام برده شده است، بنابراین تصور اینکه ارواح قلمروی انسانی را اشغال می‌کنند و گاهی اوقات در این قلمرو دخالت می‌کنند، توسط بسیاری از افراد در جامعه‌ی مصر تصدیق شده است.
بااین‌‌حال، از بین بردن ارواح مزاحم عموماً با فرهنگ عامیانه در ارتباط است، مسئله‌ای که بسیاری آن را موضوعی ناشی از عقب‌ماندگی می‌دانند و به طبقه‌ی پایین اجتماع نسبت می‌دهند و نامتعارف می‌شمرند.
زمانیکه به دوستان مصری‌ام گفتم که در تعدادی از اجراهای زار در ECCA شرکت داشتم، بسیاری از آنها متعجب شدند و یا وانمود کردند زار طلسم و افسونی احمقانه است و نه بخشی از فرهنگی که خارجی‌ها به آن علاقه دارند.
جدای از این نگاه تمسخرآمیز، اکثر مصریها زار را میشناسند و بسیاری از آنها افرادی را میشناسند که در یکی از این مراسم شرکت داشته و یا خودشان به یکی از این مراسم رفته‌اند.
در ECCA، هیچ شخصی جنگیری نمی‌‌شود. شب‌های چهارشنبه، سالن کوچک اجرا همیشه مملو از جمعیتی است از طبقه‌ی متوسط رو به بالای مصر که می‌توانند هزینه‌ی شرکت را بپردازند. گروه موسیقی مظاهر، آهنگ‌هایی را که از والدین خود آموخته‌اند و سینه‌‌به‌‌سینه به این نسل منتقل شده است اجرا می‌کنند. آنها اجراکنندگان مراسمی هستند که قرار بود کار مهمی انجام دهد. موسیقی به جای سرگرمی، ابزاری برای درمان بیماری بوده است.
بنابراین همانطور که مدیر ECCA اشاره کرد، اعضای گروه مظاهر خود را نوازنده‌ی صرف و یا سرگرمکننده نمی‌دانند. حداقل اعضای گروه در ابتدا اینطور فکر نمی‌کردند.
ECCA با اجرای هفتگی چندین گروه به دنبال زنده نگه‌داشتن سنت‌های عامیانه مصری است و گروه موسیقی مظاهر بی‌شک محبوبترین گروه در این میان است. در حالیکه جن‌گیرهای زار از نظر اجتماعی به آنها انگ زده می‌شود، مخاطبان و بینندگان مصری در ECCA هیچ ابایی از لذت بردن از اجرای زار، بازخوانی و اجرای مجدد ندارند. این آیین، که از هدف اصلی خود بازمانده،اکنون شکل دلپذیری به خود گرفته است. ما می‌دانیم که برای شرکت در مراسمی برای جادو و طلسم هزینه نمی‌کنیم، بلکه برای تماشای اجرایی موسیقی و در ارتباط با فرهنگ عامیانه مبلغی پرداخت خواهیم کرد. حس کنجکاوی در این مراسم ایمن است.کاری که موسسات فرهنگی برای حفظ سنت‌های محلی انجام می‌دهند، بسیار مهم و حیاتی است. اما بعد از نمایش مظاهر، گوش‌ها هنوز از صدای طبل‌ها زنگ می‌زنند و من می‌خواهم بدانم که آیا هنوز اعضای گروه مظاهر بعد از این همه اجرا در چهارشنبه شب‌ها خود را بخشی از این اجرای سرگرمکننده نمی‌دانند.
نیکلاس مانگیلاردی، دارای دکترای مطالعات عربی و اسلامی در دانشگاه جورج تاون است، تحقیقات او روی موسیقی و ادبیات مصر تمرکز دارد. او قبلا در مرکز میراث فرهنگی و زندگی عامیانه با ویرایش ویدئوهای جشنواره‌ی Folklife and Cultural Heritage به کارآموزی پرداخته است.
روایت بالا با همکاری گالری Smithsonian Arthur M. Sackler Gallery با نام هنر قرآن، گنجینه‌هایی از هنر ترکی و اسلامی تا 20 فوریه 2017 در معرض نمایش عمومی بوده است.
