مالانکا | سنت کهن در شرق اروپا
حوالی روزهای نزدیک به سال نو میلادی طی مراسم مالانکا در کشورهای اروپای شرقی، مردم محلی لباس‌ها و ماسک‌هایی دست‌ساز به تن می‌کنند.
مالانکا – مجموعه عکسِ رامین مزور | ترجمه و گردآوری شمیم شاهمردانی
حوالی روزهای نزدیک به سال نو میلادی در رومانی، مولداوی، اوکراین و دیگر کشورهای اروپای شرقی، مردم محلی لباس‌ها و ماسک‌هایی دست‌ساز به تن می‌کنند و مراسم و آیین‌های پیش‌پاگانی (Pre-Paganism) را جشن می‌گیرند. مراسم و آیین‌هایی که مطابق با زبان و فرهنگ هر کدام از این مناطق، نام‌های مختلفی به خود گرفته اند: مالانکا (Malanka)، پیتسارای (Pitsarai)، رقص خرس (Jocul Ursului )، بُز ( Capra) و گوزن (Cerb).
این سنت کهن و باستانی هنوز در سراسر جوامع روستایی اروپای شرقی پابرجاست، این گونه باورهای عامیانه گرچه در طول قرن‌ها دچار دگرگونی‌هایی در شکل و ظاهر شده، اما تا حد زیادی در بسیاری از جنبه‌ها خالص و دست‌نخورده باقی مانده‌اند. مالانکا مطابق با پیشینه و سابقۀ خود امروزه نیز چون گذشته در سیطرۀ مردان جوان است، مردانی که برای شرکت در این مراسم لباس‌هایی مخصوص، ماسک‌هایی عجیب و غریب و ظاهری متفاوت به خود می‌گیرند، ولی نکتۀ جالب و جدید این است که در سال‌های اخیر زنان نیز با قرار گرفتن در پشت این ماسک‌ها، خود و جنسیتشان را پنهان می‌کنند، گویی می‌خواهند به مرور بخشی از این سنت دیرینه را به تملک خود درآورند.
ماسک‌های سرگردان در پیرامون روستا، خانه‌به‌خانه و کوچه‌به‌کوچه پرسه‌زنی می‌کنند و ارواح شیطانی را در روزهای پایانی سال، از روستا دور می‌کنند. گروه مردان و زنان به شکلی طنازانه و از روی شیطنت، موی دماغ اهالی روستا می‌شوند، سرخوشانه پیر و جوان، مرد و زن را به بازی می‌گیرند و با ظاهری رعب آور، رهگذران و عابران را می‌ترسانند. از منظرگاه تاریخی، کارناوال‌هایی شبیه به مالانکا، فرصتی به افراد جامعه می‌دهد تا از پوستۀ موجه و رسمی خود از نظر اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی برای یک روز خارج شوند، به موجودیتی دیگر تظاهر کنند و انگار اجازه می‌یابند تا به دنیای خیال و فانتزی قدم بگذراند، فقرا به ثروتمند بودن تظاهر کنند، جوانان تظاهر به پیر بودن.
بخشی از سنت کارناوال همراه با نوعی خشونت و پرخاشگری با ایجاد ترس و وحشت اغراق‌شده است. این جنس از خشونت برای دفع نیروهای شر و ارواح شیطانی، و آزادسازی تنش و فشار روحی و روانی به شیوه‌ای کنترل‌شده و بدون آسیب و خطر اتفاق می‌افتد. مراسمی که قدمتی به طول تاریخ در فرهنگ‌های گوناگون در سراسر پهنۀ این کرۀ خاکی دارند.
رامین مزور، عکاس این پروژه اگرچه خودش معتقد به ارواح شیطانی نیست، ولی بر این عقیده است که سنت‌هایی شبیه مالانکا می‌توانند ما را از شر نیروهای ویرانگر و مخرب موجود در روح، روان و ذهن خلاص کنند. در گذشته ماسک‌های مالانکا، شخصیت‌هایی از زندگی روزمرۀ روستایی مردم دهکده را نشان می‌دادند، شخصیت‌هایی مثل کشیش، هایدوک (مبارزان محلی خودمختار و آزاد)، عروس و یا پیرمردها و پیرزن‌های روستایی. اما امروزه با ورود مدرنیته و امکانات به روستاها، شخصیت‌های مالانکا نیز تغییر شکل داده‌اند و همانطور که در بخش شمال رومانی می‌بینیم، برخی از مردان، با نقاب های خود نمایندۀ تبهکاران، قاچاقچیان و مجرمان جامعه می‌شوند و بقیۀ افراد در نقش مجریان قانون به ایفای نقش می‌پردازند.
تعدادی از شرکت‌کنندگان جوان مراسم، ماسک‌ها را از مواد مدرن و صنعتی درست می‌کنند، موردی که هنوز از سوی طرفداران سنت با مخالفت روبرو است. ولی آنچه مشهود است اینکه نسل جوان، مالانکا را از آن خود ساخته است؛ آنها سعی می‌کنند با پوشش و ماسک‌هایشان، شخصیت‌های سیاسی و روزمرۀ دنیای معاصر را بازسازی و تداعی کنند.
در دوران سوسیالیستی، زمانی که مراسم مالانکا به شدت از سوی مقامات منع می‌شد، لباس‌ها تفاسیر و تعابیر سیاسی و اجتماعی ظریفی به خود گرفتند و هنوز هم با وجود گذشت سالیان متمادی از برچیده‌شدن حکومت‌های سوسیالیستی در این جوامع؛ مراسم در خدمت تمسخر و انتقاد آشکار و پنهان از مقامات دولتی و سیاست‌مداران است. امروزه هنوز هم مالانکا بخش مهمی از ساختمان و بنیاد جوامع کهن روستایی به شمار می‌رود و جوانان با وجود مهاجرت گسترده به شهرها و کشورهای دیگر، برای تعطیلات زمستانی به روستا باز می‌گردند، تا این سنت دیرینه را زنده نگه دارند و به بقای آن کمک کنند.
