داستان وانیل | گیاهی ساکنِ جنگل‌های آمریکا و رقیب زعفران

شمیم
شمیم
معدن گیاه وانیل ماداگاسکار

وانیل، این گیاه رونده‌ی بومی ‌جنگل‌های مرطوب قاره‌ی آمریکا، ادویه‌ای همیشه گرانقیمت که رقیب زعفران در طول تاریخ بوده است. در فاصله‌ی سال‌های 2014 تا 2017، قیمت یک کیلوگرم وانیل با سیری صعودی از حدود 40 دلار به بیش از 600 دلار رسید.

ماداگاسکار (چهارمین جزیره‌ی بزرگ جهان و یکی از عجیب‌ترین نقاط دنیا با گونه‌های بی‌همتای گیاهی و جانوری و با تاریخی غنی)، و به طور خاص منطقه‌ی ساوا در شمال شرق این کشور، با حدود 500 تن تولید سالیانه‌ی وانیل، تأمین‌کننده‌ی چهار پنجم از بازار تجاری این ادویه در سراسر جهان است. وانیل منطقه‌ی ساوا با داشتن بو و طعم منحصر به فرد به وانیل بوربون، شهرت دارد.

پرورش وانیل، کاری سخت،پر مشقت و طولانی است و گیاه وانیل مستعد دچار شدن به انواع مختلفی از آفت. ارتفاعات کوهستانی، گرم و مرطوب ماداگاسکار ایده‌آل‌ترین جغرافیا برای رشد این گیاه سبزرنگ در جهان بشمار می‌آید و از این رو در این منطقه، خیل عظیمی‌از نیروی کار ارزان‌قیمت مشغول به کار هستند؛ این دو مورد در کنار هم، کار تولید وانیل در این جزیره را از لحاظ تجاری بسیار سودآور ساخته است.

پرورش وانیل از مرحله‌ی کاشت تا برداشت و در نهایت رسیدن به حالت غلافی سخت و تیره رنگ، فرآیندی طولانی، بسیار پیچیده و نیازمند حضور نیروی کار متخصص در تمام مراحل تولید گیاه است. میوه ی سبز وانیل بعد از برداشت باید در آب داغ با دمایی حدودا بین 62 و 64 درجه سانتیگراد خیس بخورد. پس از فرآوری، غلاف‌های گیاه جدا شده، مشت و مال داده می‌شوند و سپس زیر آفتاب پهن شده و خشک می‌شوند. طعم و بوی خاص و متمایز وانیل که از وانیلین ساطع میشود در طول دوران خشک‌شدن و عمل‌آوردن، در وانیل ایجاد میشود. برای بسیاری از تولیدکنندگان کوچک در ماداگاسکار که تمرکز خود را روی پرورش وانیل معطوف کرده‌اند، افزایش قیمت محصول در سالیان اخیر، نویدبخش روزهای خوب اقتصادی و مالی است.

یک کارگر مشغول گرده‌افشانی گل‌های وانیل به صورت دستی در مزرعه‌ای نزدیک آنتالاها. از آنجا که هر گل نیازمند گرده‌افشانی به صورت دستی است، پرورش وانیل کاری است به شدت وابسته به نیروی انسانی ماهر.

باافزایش قیمت وانیل و بالا رفتن درآمد تولیدکنندگان به شکلی فزاینده و تصاعدی، خود محصولات و گاهی اوقات جان تولیدکنندگان محصول در معرض خطر جدی قرار می گیرد، تهدید و خطر همیشگی از سوی سارقانی که در مزارع پرورش وانیل پرسه می‌زنند و به دنبال لقمه‌ای چرب و نرم هستند. برخی از سارقان، گیاهان وانیل را به طور کامل از ریشه بیرون آورده، آنها را به مکانی دیگر برده و در جای جدید می‌کارند برخی دیگر به انبارهای محصول دست برد می‌زنند و محصول نهایی بسته بندی‌شده و آماده را یکجا به سرقت می‌برند. برآورد می‌شود هرسال حدود 15 درصد از محصول سالیانه، توسط سارقان وانیل، به سرقت می‌رود.

در قرن نوزدهم، تکنسین‌ های مواد غذایی موفق به سنتز مصنوعی وانیل شدند سنتزی که  در مسیر صنعتی‌ سازی تولید این ادویه در ابتدا مورد توجه فراوان قرار  گرفت.

با وجود یافتن راهی برای سنتز مصنوعی وانیل،  و با وجود مراحل فرآوری پیچیده و نیاز به مراقبت دقیق برای به بار نشستن محصول طبیعی ، به دلیل تقاضای روز‌ افزون مصرف‌ کنندگان برای استفاده از محصولات طبیعی و شرایط عادلانه ی تجارت وانیل طبیعی نسبت به نمونه ی مصنوعی آن،  تولید و مصرف وانیل طبیعی با شتابی برق‌ آسا در حال رشد است.

کارگران غلاف‌های وانیل را در انباری در آنتالاها بسته‌بندی می‌کنند.

با وجود قوانین دست و پاگیر دولتی در جزیره، تولید وانیل ماداگاسکار هنوز از رونق خوبی برخوردار است.

ماداگاسکار، با داشتن مساحتی تقریبا برابر با فرانسه، از یک طرف فاقد جاده و مسیرهای رفت و آمد مناسب و آسفالته است (به طوری که برای طی مسافتی در حدود 250 کیلومتر، باید هشت ساعت دست کم سواره در راه بود) و از طرف دیگر بسیاری از مزارع بزرگ وانیل، مایل‌ها از نزدیک‌ترین شهر فاصله دارند اینچین مسائلی دست در دست هم، سیستم حمل و نقلی در سراسر ماداگاسکار را دچار مشکل بزرگی کرده است.  مشکلات رفت و آمد و حمل و نقل باعث شده ، کشاورزان و تولیدکنندگان،وجوه دریافتی و درآمدی خود را به دلیل فقدان بانک در مناطق روستائی، در منازل و زیر تشک‌هایشان مخفی کنند. دولت ماداگاسکار برآورد می‌کند فقط در منطقه ی ساوا، چیزی در حدود 450 میلیون دلار درآمد غیر مستقیم به صورت پول نقد (مالیات پرداخت نشده) تنها در خانه‌های روستاییان نگهداری می‌شود.

کارخانه های تولید وانیل و انبارهای وانیل که ارزش محصول آماده برای صادرات در آنها به میلیون‌ها دلار می‌رسد، از لحاظ امنیتی در وضعیت خوبی به سر می‌برند. برخی از تولیدکنندگان بزرگتر، ارتش ملی ماداگاسکار را در جریان حفاظت از محصولات و امکانات خود دخیل کرده‌اند و کارگران هر بار پیش از ترک محل کار خود، مورد بازرسی بدنی قرار می‌گیرند تا غلاف‌های وانیل را با خود از انبارها خارج نکنند. اینها همگی بخشی از تمهیدات اجرایی برای محافظت از انبارهای وانیل است.

کارگران مزرعه وانیل پیش از ترک محل کارشان برای استراحت ناهار در انبار ویرجینیا دیر (Virginia Dare) مورد بازرسی بدنی قرار می‌گیرند. انبارهای وانیل اغلب محل نگهداری محموله های وانیل به ارزش تقریبی 5 میلیون دلار هستند.

مسائل مختلفی روی قیمت وانیل تاثیر می‌گذارد و آن را دچار نوسان دائمی ‌می‌کند، از تغییرات آب و هوایی گرفته تا احتکار محصولات توسط کشاورزانِ در انتظار جهش قیمت. کشورهای دیگر تولیدکننده نیز مشتاق به‌دست آوردن سهم بیشتری از تولید این گیاه پول‌ساز هستند و این خود تهدید جدی برای ماداگاسکار به عنوان کشور پیشرو در تولید وانیل به شمار می‌رود.

از یک سو اندونزی، اوگاندا و پاپوآ گینه‌ی نو  به دنبال به‌دست آوردن سهم بیشتری از بازار جهانی وانیل هستند و از سوی دیگر، مهندسان ژنتیک آمریکایی به دنبال یافتن شیوه‌هایی کارآمدتر با نیروی کاری کمتر هستند و همچنین در پی یافتن گونه‌هایی از گیاه وانیل‌اند که بتوانند در مناطق جغرافیایی دیگر نیز بارور شوند.

تامی‌ترنچارد و وندل استیونسن به شمال شرقی ماداگاسکار سفر کردند تا با کشاورزانی ملاقات کنند که زندگیشان با این گیاه خاص و عجیب گره خورده است.

در ادامه بخوانید